Ünite V Ders_2 Lewis Nokta Yapısı ile Kimyasal Bağlar

LEWİS NOKTA YAPISI İLE KİMYASAL BAĞLAR

Arkadaşlar Lewis nokta yapısının mantığı şudur:

• Lewis farketmiştir ki, bir atomun bütün kimyasal özellikleri, son yörüngesindeki elektronlara bağlıdır. (Biliyorsunuz, son yörüngedeki elektronlara değerlik elektronları da denir.) O zaman biz atomun diğer taraflarıyla boş yere uğraşmayalım, değerlik elektron sayılarını verelim, kimya bilene bu yeter diye düşünmüştür.
• Bunu farkettikten sonra da, atomun sembolünün etrafına değerlik elektronlarının sayısı kadar nokta koymuştur. İşte etrafında noktalar olan bu sembollere Lewis nokta yapısı denir.
• Hatırlayınız, bir atomun son yörüngesinde en fazla 8 elektron bulunabiliyordu. Demek ki bir atomun Lewis nokta yapısında da en fazla 8 nokta olur.

Peki bu noktaları nasıl koymamız gerekiyor?

• Şimdi, atomların sembollerinin dört tane kenarı olduğunu hayal edeceğiz ve sembolün her kenarına önce birer nokta koymadan diğer kenarlara ikinci noktayı koymayacağız.
• Yani, ilk dört noktayı kenarlara birer birer yerleştirecez, beşinci nokta ile birlikte kenarlara ikinci noktalarını koymaya devam edeceğiz.
• Yani bir kenar boş boş dururken, diğer kenarlara iki nokta sıkıştırmayacağız.
• Peki kaç tane nokta koyacağımızı nasıl bilecez? Tabi ki atomun son yörüngesinde kaç elektron varsa tam olarak o kadar nokta koyacaz.
• Arkadşlar hangi kenardan başladığınız hiç önemli değildir, yani sıra tamamen size bağlıdır. Yeterki her kenara birer nokta koymadan ikinci noktaları koymayın.
• Son olarak, aynı kenara koyduğunuz iki noktayı bir tane kısa çizgi olarak da gösterme hakkımız vardır, istediğimiz zaman bu hakkımızı kullanabiliriz. Bir çizgi iki elektron demektir.

Biliyorsunuz bir atomun değerlik elektron sayısı kaç ise grup numarası da odur. Mesela 5A grubundaki bir atomun son yörüngesinde 5 elektron vardır.

Aşağıda, tablodaki yerleri ile birlikte atomların lewis yapıları verilmiştir:

1A'dan 8A'ya Kadar Atomların Lewis Nokta Yapıları

Mesela, karbon atomu 4A grubunda olduğu için değerlik elektron sayısı 4'tür. Bu yüzden Lewis yapısında 4 nokta olacaktır. Önce her kenara bir nokta koymak zorunda olduğumuzdan, her kenarda bir nokta olacak demektir:

Değerlik Elektron  Sayısı 4 Olan Karbon Atomunun Lewis Gösterimi

Aynı kenardaki iki noktayı bir çizgi olarak gösterme hakkımızı kullanırsak da bazı atomların Lewis yapıları şöyle olur:

Flor 7A, Azot 5A, Oksijen 6A ve Argon da 8A Grubundadır

• Bir atomun Lewis nokta yapısını bildiğimizde de o atomum kimyasını hemen hemen anlamış oluyoruz. Nasıl mı?

Mesela, temel haldeki bir atomun Lewis nokta yapısında 7 tane nokta varsa:

• o zaman o atomun değerlik elektron sayısı 7 demektir;
• o zaman o atom 7A grubunda bulunan bir atomdur;
• o zaman o atom bileşiklerinde -1 ile +7 arasında yükler alabilir;
• o zaman o atom bir halojendir, o zaman o atom bir ametaldir;
• o zaman o atomun elementi, tabiatta iki atomlu moleküller halinde bulunur;
• o zaman o atom metallerle iyonik, ametallerle kovalent bağ yapar... (Bakınız, sadece Lewis yapısına bakarak ne kadar çok kimya yaptık...) 

İyonik Bağlı Bileşiklerin Lewis Nokta Yapıları

NaCl İyonik Bileşiğinin Lewis Nokta Yapısı ile Oluşum Tepkimesi

• İyonik bağlı bileşiklerde, adı üzerinde iyonlar vardır. Bu iyonlar en az iki tanedir ve mutlaka zıt yüklüdür.
• İyonik bağlı bir bileşiğin Lewis yapısını yazarken, yapmamız gereken şey bu iyonların ayrı ayrı Lewis yapılarını göstermektir.
• Pozitif yüklü bir iyon yani katyon, yükü kadar elektron vermiş demektir.
• O zaman bir katyonun Lewis yapısı, temel halinin Lewis yapısından yükü kadar noktayı silmekle elde edilir. 

Mesela, nötür bir atomun Lewis yapısından bir nokta silersek +1 yüklü halini yazmış oluruz, iki nokta silersek +2 yüklü halini yazmış oluruz.

• Negatif yüklü bir iyon yani anyon, yükü kadar elektron almış demektir.
• O zaman bir anyonun Lewis yapısı, temel halinin Lewis yapısından yükü kadar noktayı eklemekle elde edilir.

Mesela, nötür bir atomun Lewis yapısına bir nokta eklersek -1 yüklü halini yazmış oluruz, iki nokta eklersek -2 yüklü halini yazmış oluruz.

Örneğin, NaCl bileşiği Na⁺¹ ve Cl^-1 iyonlarından oluşmuştur. Bu iyonik bileşiğin Lewis yapısı da şöyle olacaktır:

NaCl İyonik Bileşiğinin Lewis Nokta Yapısı ile Oluşum Tepkimesi

• İyonik bileşiklerde, aynı iyonlardan birden fazla sayıda olabilir. Örneğin MgCl₂ bileşiğinde iki tane Cl^- iyonu vardır.
• Aynı iyonların Lewis yapıları, üşenmeden teker teker yazılır ya da bir kere yazılıp önüne kaç tane olduğu belirtilir.
• Bazen, iyonik bileşiklerin Lewis gösterimlerinde, iyonlar için köşeli parantezler kullanılabilir ama bunlar şart değildir.
• İyonların Lewis yapılarını yazarken, yüklerini de sağ üst köşede belirtmek doğru bir alışkanlık olacaktır.

Aşağıda KBr ve MgCl₂ iyonik bileşiklernin Lewis yapıları verilmiştr:

KBr ve MgCl₂ İyonik Bileşiklerinin Lewis Nokta Yapısı ile Oluşum Tepkimeleri

Aşağıda da bazı iyonik bileşik örnekleri verilmiştir:

Bazı İyonik Bileşiklerin Lewis Nokta Gösterimleri

Kovalent Bağlı Bileşiklerin Lewis Nokta Yapıları

• Kovalent bileşiklerin Lewis gösterimi iyonik bileşiklerden farklıdır.
• Bir kere kovalent bileşikleri kuran atomlar arasında elektron alış-verişi olmadığı için, iyonlar yoktur. Bu yüzden artı ve eksi yükler ile hiç işimiz olmayacak.
• Kovalent bileşiklerin molekülleri olur. Bu moleküllerin Lewis yapılarında ortaklaşa kullanılan ve kullanılmayan değerlik elektronlarını görürüz.

Aşağıda CH₄ ve SiF₄ meloküllerinin Lewis yapıları verilmiştir:

CH₄ Molekülünün Lewis Nokta Yapısı

SiF₄ Molekülünün Lewis Nokta Yapısı

Kovalent bir bileşiğin (molekülün) Lewis nokta yapısını yazarken nelere dikkat etmeliyiz?

• Arkadaşlar önce ametalleri tanımalıyız. Çünkü kovalent bağlı bileşikler ametaller arasında kurulan bileşiklerdir.
• Siz kovalent bağlı bileşik dediğimize bakmayın, aslına o bileşiklerin moleküllerinin Lewis nokta yapısını kastediyoruz.
• Biliyorsunuz ki her kovalent bağ bir molekül meyadana getirir.

• Atomun, Lewis nokta yapısına baktığımızda, bir kenarında sadece bir tane elektronu varsa o elektron yalnız kalmıştır ve eşleşmek için bağ yapmaya hazırdır. (Yalnız noktalar kovalent yapar.)
• Aynı kenarda iki tane nokta varsa, atom o elektronlar ile bağ kurmayacak demektir. Çünkü onlar zaten kendi aralarında bir çift oluşturmuş ve yalnızlıktan kurtulmuştur.

Karbon Atomunun Lewis Nokta Yapısı

Mesela yukarıda gördüğümüz yapı karbon atomunun Lewis nokta yapısıdır. Görüyoruz ki karbon atomunun Lewis yapısındaki 4 elektronu da yalnızdır. Bu yüzden karbonun 4 tane kovalent bağa ihtiyacı vardır.

Flor 7A, Azot 5A, Oksijen 6A ve Argon da 8A Grubundadır

Mesela; yukarıda Lewis yapılarını gördüğümüz:

• Flor (F) atomunda 1 tane yalnız nokta var, 1 tane kovalent bağ yapar.
• Azot (N) atomunda 3 tane yalnız nokta var, 3 tane kovalent bağ yapar.
• Oksijen (O) atomunda 2 tane yalnız nokta var, 2 tane kovalent bağ yapar.
• Argon (Ar) atomunda hiç yalnız nokta olmadığı için Argon bağ kurmaz.

• Molekülün Lewis yapısını yazmak için, atomların Lewis yapılarındaki yalnız noktaları karşılıklı eşleştireceğiz yani yanyana koyacağız. Bu işi de kimsede yalnız nokta kalmayacak şekilde yapacağız.
• İki atomun, birer elektronu ortaklaşa kullanılınca 1 tane kovalent bağ oluşur. Yani her kovalent bağ, ortaklaşa kullanılan iki elektron demektir.

Mesela; C atomunda 4 tane yalnız nokta vardır, H atomunda ise 1 tane vardır. Bu yüzden 1 tane karbona 4 tane H bağlarsak, karbonun da hidrojenin de yalnız elektronu kalmamış olur.

CH₄ Molekülünün Lewis Nokta Yapısı (Aradaki ikişer elektronu bir çizgi olarak da gösterebiliriz.)

Aşağıdaki incelemeniz için baz moleküllerin Lewis yapıları verilmiştir:

CO2 molekülünün Lewis Nokta Yapısı

CO2 molekülünün Lewis Nokta Yapısı

H2O molekülünün Lewis Nokta Yapısı

H₂O molekülünün Lewis yapısına dikkat edersek:

• Molekülde iki tane kovalent bağ vardır, yani kovalent bağa katılan 2 çift elektron vardır. Bu da kovalent bağa katılan 4 tane elektron var demektir.
• Oksijene dikkat edersek, dört tane elektronunun bağ katılmadığını (ortaklanmadığını) görürüz. Yani su molekülünde, yine 4 tane veya 2 çift ortaklanmamış elektron vardır.

sonraki ders için tıklayınız